Substancje Or­ga­nicz­ne

Jak de­fi­niu­je się czyn­ni­ki che­micz­ne i czynniki chemiczne organiczne?

Czyn­nik che­micz­ny to każ­dy pier­wia­stek lub zwią­zek che­micz­ny, w po­sta­ci wła­snej lub w mie­sza­ni­nie, w sta­nie, w ja­kim wy­stę­pu­je w przy­ro­dzie, lub w sta­nie, w ja­kim jest wy­twa­rza­ny, sto­so­wa­ny lub uwal­nia­ny w śro­do­wi­sku pra­cy, w tym pod­czas usu­wa­nia go w po­sta­ci od­pa­dów, w trak­cie każ­dej pra­cy, nie­za­leż­nie od fak­tu, czy jest al­bo nie jest wy­twa­rza­ny ce­lo­wo lub jest al­bo nie jest wpro­wa­dza­ny do obro­tu.

Czynniki chemiczny organiczny to związek chemiczny zawierający w swojej strukturze węgiel, z wyjątkiem kilku prostych związków nieorganicznych, takich jak dwutlenek węgla, tlenki węgla, karbony, cyjanowodór, karbony siarki, węglany i cyjanki. Chemia organiczna, zajmująca się badaniem tych związków, jest bardzo obszerną dziedziną ze względu na wyjątkową zdolność atomów węgla do tworzenia długich łańcuchów i pierścieni oraz ich zdolność do wiązania się z innymi atomami, takimi jak wodór, tlen, azot, czy siarka.

Kie­dy czyn­nik che­micz­ny kwa­li­fi­ku­je­my ja­ko stwa­rza­ją­cy za­gro­że­nie dla zdro­wia?

Czynnik chemiczny organiczny kwalifikuje się jako stwarzający zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa, gdy spełnia jedno lub więcej z następujących kryteriów:

1. Spełnia kryteria klasyfikacji zagrożeń: Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r., czynnik chemiczny uznaje się za stwarzający zagrożenie, gdy jest klasyfikowany do którejkolwiek z klas zagrożeń fizycznych lub zagrożeń dla zdrowia człowieka. Klasyfikacja ta obejmuje szeroki zakres potencjalnych zagrożeń, w tym toksyczność, kancerogenność, mutagenność, działanie teratogenne, drażniące lub uczulające działanie, a także zagrożenia dla środowiska.

2. Nie spełnia kryteriów klasyfikacji, ale stwarza ryzyko: Nawet jeśli czynnik chemiczny nie spełnia ściśle określonych kryteriów klasyfikacji, może być uznany za stwarzający zagrożenie, jeżeli ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. W tej kategorii znajdują się substancje, które mogą nie być bezpośrednio toksyczne w niskich stężeniach, ale których obecność w środowisku pracy wymaga szczególnej uwagi ze względu na potencjalne ryzyko, np. łatwopalność, reaktywność chemiczną.

3. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń: Dla niektórych czynników chemicznych dla których ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS), istnieje ryzyko związane z przekroczeniem tych wartości. Obejmuje to substancje, które mogą nie być klasyfikowane jako niebezpieczne w normalnych warunkach, ale które przy wysokich stężeniach w powietrzu mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia.

Podsumowując, czynnik chemiczny organiczny uznaje się za stwarzający zagrożenie, gdy spełnia kryteria klasyfikacji zagrożeń zgodnie z obowiązującymi przepisami, lub gdy jego właściwości i sposób użycia mogą stwarzać ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa, nawet jeśli bezpośrednio nie został zaklasyfikowany jako niebezpieczny. Dlatego kluczowe jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, właściwe zarządzanie substancjami chemicznymi oraz regularne oceny ryzyka na stanowiskach pracy.

Ja­ki jest wpływ sub­stan­cji che­micz­nych na na­sze zdro­wie?

Sub­stan­cje che­micz­ne mo­gą wpły­wać na zdro­wie pra­cow­ni­ków. Na­ra­że­nie na sub­stan­cje lub pre­pa­ra­ty che­micz­ne mo­że po­wo­do­wać mię­dzy in­ny­mi:

• no­wo­two­ry,
• uszko­dze­nia ge­ne­tycz­ne i za­bu­rze­nia roz­rod­czo­ści,
• uszko­dze­nia mó­zgu i ukła­du ner­wo­we­go,
• uszko­dze­nia dróg od­de­cho­wych,
• uszko­dze­nia skó­ry.

Jed­na sub­stan­cja mo­że stwa­rzać kil­ka ro­dza­jów za­gro­żeń jed­no­cze­śnie. Dla­te­go dzia­ła­nia za­po­bie­gaw­cze pod­ję­te w od­nie­sie­niu do jed­nej sub­stan­cji mo­gą przy­czy­nić się do wy­eli­mi­no­wa­nia kil­ku ro­dza­jów za­gro­żeń.

Jak wy­ty­po­wać czyn­ni­ki che­micz­ne do prze­pro­wa­dze­nia ba­da­nia?

1. Pra­co­daw­ca­/służ­ba bhp okre­śla sta­no­wi­ska pra­cy, na któ­rych wy­stę­pu­je za­gro­że­nie czyn­ni­ka­mi che­micz­ny­mi oraz je­go źró­dła.
2. Na pod­sta­wie kart cha­rak­te­ry­sty­ki sub­stan­cji che­micz­nych sto­so­wa­nych sta­no­wi­skach pra­cy, na­le­ży wy­ty­po­wać sub­stan­cje do ba­da­nia. Li­stę sub­stan­cji dla któ­rych na­le­ży wy­ko­nać kon­tro­lę na­ra­że­nia pra­cow­ni­ków, znaj­dzie­my w sek­cji 8 kar­ty cha­rak­te­ry­sty­ki (po­ni­żej przy­kład).
3. Ty­pu­je­my pra­cow­ni­ków do ba­dań. Wy­bie­ra­my jed­ne­go lub kil­ku pra­cow­ni­ków na dwa spo­so­by:

• naj­bar­dziej na­ra­żo­nych pra­cow­ni­ków, ja­ko „naj­gor­sze­go przy­pad­ku”,
• z jed­no­rod­nej gru­py o zbli­żo­nym po­zio­mie i pro­fi­lu na­ra­że­nia.

Kie­dy i jak czę­sto prze­pro­wa­dza­my ba­da­nia czyn­ni­ków che­micz­nych?

Na pod­sta­wie art. 227 ust. 2 Ko­dek­su pra­cy, pra­co­daw­ca jest zo­bo­wią­za­ny do prze­pro­wa­dzać, na swój koszt, ba­da­nia i po­mia­ry czyn­ni­ków szko­dli­wych dla zdro­wia, re­je­stro­wać i prze­cho­wy­wać wy­ni­ki tych ba­dań i po­mia­rów oraz udo­stęp­niać je pra­cow­ni­kom. Na­to­miast czę­sto­tli­wość wy­ko­ny­wa­nia ba­dań i po­mia­rów czyn­ni­ków szko­dli­wych zo­sta­ła usta­lo­na na pod­sta­wie roz­po­rzą­dze­nia Mi­ni­stra Zdro­wia z dnia 2.02.2011 r. w spra­wie ba­dań i po­mia­rów czyn­ni­ków szko­dli­wych dla zdro­wia w śro­do­wi­sku pra­cy.

Ja­kich przy­rzą­dów po­mia­ro­wych uży­wa­my?

Po­bie­ra­nie pró­bek do oce­ny na­ra­że­nia za­wo­do­we­go na sub­stan­cje che­micz­ne or­ga­nicz­ne, wy­ko­nu­je­my na pod­sta­wie Ce­r­ty­­fi­­ka­tu Akre­­dy­­ta­­cji wy­­da­­ne­go przez Po­l­skie Ce­n­trum Akre­­dy­­ta­­cji o nr AB 1695 i re­ali­zu­je­my zgod­nie z nor­mą PN-Z-04008–7:2020+Az1:2004.

Do po­bie­ra­nia pró­bek po­wie­trza, uży­wa­my pre­cy­zyj­nych aspi­ra­to­rów oso­bi­stych z prób­ni­ka­mi sorb­cyj­ny­mi oraz ka­li­bra­to­ra prze­pły­wu, za po­mo­cą któ­re­go spraw­dza­my aspi­ra­to­ry przed roz­po­czę­ciem i po za­koń­cze­niu każ­de­go ba­da­nia. Spraw­dze­nie ta­kie da­je pew­ność, że wy­nik po­bo­ru jest pra­wi­dło­wy i nie ma ko­niecz­no­ści je­go po­wta­rza­nia.

Ja­kie or­ga­nicz­ne sub­stan­cje che­micz­ne po­bie­ra­my na sta­no­wi­skach pra­cy?

1,1-dichloroetan [75-34-3], 1,2,3-trimetylobenzen [526-73-8], 1,2,4-trimetylobenzen [95-63-6], 1,2-dichloroetan [107-06-2], 1,2-epoksypropan, tlenek propylenu [556-52-5], 1,3,5-trimetylobenzen [108-67-8], 1,3,5-trioksan [110-88-3], 1,3-dioksolan [646-06-0], 1,4-dioksan [123-91-1], 1-chloro-2,3-epoksypropan (epichlorohydryna) [106-89-8], 1-etylo-2-pirolidon, N-etylo-2-pirolidon, NEP [2687-91-4], 1-metoksypropan-2-ol [107-98-2], 1-metylo-2-pirolidon, N-metylo-2-pirolidon, NMP [872-50-4], 1-metylonaftalen, α-metylonaftalen [90-12-0], 2-(2-butoksyetoksy)etanol [112-34-5], 2,2’-iminobis (etyloamina, dietylenotriamina, DETA) [111-40-0], 2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan, Bisfenol A, BPA [80-05-7], 2,2-dimetylobutan [75-83-2], 2,2'-iminodietanol [111-42-2], 2,2'-oksydietanolu (glikol dwuetylenowy) [111-46-6], 2,3-dimetylobutan [79-29-8], 2,4,6-trinitrotoluen, TNT [118-96-7], 2,4-dinitrotoluen [121-14-2], 2,6-dinitrotoluen [606-20-2], 2-aminoetanol [141-43-5], 2-butoksyetanol [111-76-2], 2-chlorobuta-1,3-dien, chloropren [126-99-8], 2-etoksyetanol (etoksyetanol) [110-80-5], 2-etylotoluen, 3-metyloetylobenzen [611-14-3], 2-fenoksyetanol [122-99-6], 2-fenylopropen, alfa-metastyren [98-83-9], 2-furaldehyd, furfural, aldehyd furfurylowy [98-01-1], 2-furylometanol [98-00-0], 2-metoksyetanol [109-86-4], 2-Metoksymetyloetoksy propanol - mieszanina izomerów: 1-(2-metoksy-1- metyloetoksy)propan-2-ol, 1-(2- metoksy-2-metyloetoksy)propan- 2-ol, 2-(2-metoksy-1- metyloetoksy)propan-1-ol [34590-94-8], 2-metylobuta-1,3-dien, izopren [78-79-5], 2-metylonaftalen, β-metylonaftalen [91-57-6], 2-metylopentan [107-83-5], 2-metylopropan-1-ol (Izobutanol, Metylopropanol) [78-83-1], 3a,4,7,7a-tetrahydro-4,7- metanoinden (dicyklopentadien) [77-73-6], 3-etylotoluen, 3-metyloetylobenzen [620-14-4], 3-metylobutan-1-ol, izopentanol [123-51-3], 3-metylopentan [96-14-0], 4-etylotoluen, 4-metyloetylobenzen [622-96-8], 4-hydroksy-4-metylopentan-2-on (alkohol diacetonowy) [123-42-2], 4-metylopentan-2-ol [108-11-2], 4-metylopentan-2-on (metyloizobutyloketon, hekson, MIBK) [108-10-1], 5-metyloheksan-2-on [110-12-3], 5-metyloheptan-3-on [541-85-5], Acetaldehyd, etanal, aldehyd octowy [75-07-0], Acetofenon [98-86-2], Aceton [67-64-1], Acetonitryl [75-05-8], Akrylaldehyd, akroleina, 2-propenal [107-02-8], Akrylamid [79-06-1], Akrylan 2-etyloheksylu [103-11-7], Akrylan butylu [141-32-2], Akrylan etylu [140-88-5], Akrylan metylu [96-33-3], Akrylonitryl [107-13-1], Anilina [62-53-3], Antracen [120-12-7], Benzaldehyd, aldehyd benzoesowy [100-52-7], Benzen [71-43-2], Benzo[a]antracen [56-55-3], Benzo[a]piren [50-32-8], Benzo[b]fluoranten [205-99-2], Benzo[g,h,i]perylen [191-24-2], Benzo[k]fluoranten [207-08-9], Benzyna do lakierów [8052-41-3], [64742-82-1], [64741-92-0], [64742-48-9], Benzyna ekstrakcyjna [8032-32-4], [8006-61-9], [64742-49-0], [93763-33-8], [101316-56-7], Bifenyl [92-52-4], Buta-1,3-dien [106-99-0], Butan [106-97-8], Butan-1-ol (1-butanol, alkohol butylowy, n-butanol, butanol) [71-36-3], Butan-2-ol [78-92-2], Butan-2-on, metyloetyloketon, (MEK) [78-93-3], Butanal, aldehyd masłowy [123-72-8], Butyloamina [109-73-9], Chlorobenzen [108-90-7], Chloroeten (chlorek winylu) [75-01-4], Chloroform [67-66-3], Chryzen [218-01-9], Cykloheksan [110-82-7], Cykloheksanol [108-93-0], Cykloheksanon [108-94-1], Cykloheksyloamina [108-91-8], Dezfluran, desfluran [57041-67-5], Dibenzo[a,h]antracen [53-70-3], Dichlorometan, chlorek metylenu [75-09-2], Dietyloamina [109-89-7], Dietylobenzen [25340-17-4], Diizocyjanian heksametylenu [HDI] [822-06-0], Diizocyjanian tolueno-2,4-diylu [2,4 TDI] [584-84-9], Diizocyjanian tolueno-2,6-diylu [2,6 TDI][91-08-7], Dimetoksymetan [109-87-5], Dimetyloamina [124-40-3], Dimetyloformamid [68-12-2], Disiarczek węgla [75-15-0], Ditlenek węgla, dwutlenek węgla [124-38-9], Enfluran [13838-16-9], Epoksyetan (tlenek etylenu) [75-21-8], Etanol, alkohol etylowy [64-17-5], Eter dietylowy [60-29-7], Eter difenylowy [101-84-8], Eter tert-butyloetylowy [637-92-3], Etylenodiamina [107-15-3], Etyloamina [75-04-7], Etylobenzen [100-41-4], Etylotoluen (mieszanina izomerów) [25550-14-5], Fenol [108-95-2], Fenoloftaleina [77-09-8], Fenylometanol (alkohol benzylowy) [100-51-6], Formaldehyd, metanal, aldehyd mrówkowy [50-00-0], Ftalan benzylu butylu [85-68-7], Ftalan bis(2-etyloheksylu), di(2-etyloheksylu) [117-81-7], Ftalan dibutylu [84-74-2], Ftalan dietylu [84-66-2], Ftalan dimetylu [131-11-3], Ftalan di-n-oktylu [117-84-0], Ftalan izobutylu [84-69-5], Glicerol [56-81-5], Glikol etylenowy [107-21-1], Glutaraldehyd, aldehyd glutarowy, pentan-1,5-dial [111-30-8], Heksan [110-54-3], Heptan [142-82-5], Heptan-2-on [110-43-0], Hydrazyna [302-01-2], Hydrochinon [123-31-9], Indeno[1,2,3-c,d]piren [193-39-5], Izobutyroaldehyd, aldehyd izomasłowy [78-84-2], Izofluran, isofluran [26675-46-7], Izopren [78-79-5], Izopropyloamina [75-31-0], Krezol (mieszanina izomerów o-, m-, p-) [1319-77-3], Ksylen – mieszanina izomerów 1,2-, 1,3-, 1,4- [95-47-6], [108-38-3], [106-42-3], [1330-20-7], Kumen (izopropylobenzen) [98-82-8], Kwas akrylowy [79-10-7], Kwas mrówkowy [64-18-6], Kwas octowy [64-19-7], Kwas propionowy [79-09-4], Metakrylan butylu [97-88-1], Metakrylan metylu [80-62-6], Metanol [67-56-1], Metylenobis (fenyloizocyjanian, MDI) [101-68-8], Metyloamina [74-89-5], Metylocykloheksan [108-87-2], N,N`-bis(2- Aminoetylo)etylenodiamina (trietylenotetraamina) (TETA) [112-24-3], N,N-dimetyloacetamid (DMAC) [127-19-5], N,N-dimetyloformamid (DMFA) [68-12-2], Nafta [8008-20-6], Naftalen [91-20-3], N-dekanal, aldehyd kaprynowy / aldehyd decylowy [112-31-2], N-heksanal, kaproaldehyd, aldehyd heksanowy [66-25-1], N-heptanal, n-heptaldehyd, aldehyd enantonowy [111-71-7], N-nonanal, aldehyd pelargonowy / nonanowy [124-19-6], N-oktan [111-65-9], N-oktanal, aldehyd kaprylowy / oktylowy [124-13-0], N-propanal, propionaldehyd, aldehyd propionowy [123-38-6], Octan 2-butoksyetylu, octan butyloglikolu [112-07-2], Octan 2-etoksyetylu [111-15-9], Octan 2-metoksy-1-metyloetylu [108-65-6], Octan 2-metoksyetylu [110-49-6], Octan etylu [141-78-6], Octan izobutylu, octan 2-metylopropylu [110-19-0], Octan izopentylu, octan 3-metylobutylu [123-92-2], Octan izopropylu, octan 1-metyloetylu [108-21-4], Octan metylu [79-20-9], Octan n-butylu, octan butylu [123-86-4], Octan pentylu, octan n-amylowy [628-63-7], Octan propylu [109-60-4], Octan winylu [108-05-4], Oktan, n-oktan [111-65-9], Oleje mineralne wysokorafinowane z wyłączeniem cieczy obróbkowych, Parafina stała [8002-74-2], Pentan, n-pentan [109-66-0], Pentan-1-ol, alkohol amylowy, n-pentanol [71-41-0], Pentanal, aldehyd walerianowy, n-pentanal [110-62-3], Propan [74-98-6], Propan-1-ol, n-propanol [71-23-8], Propan-2-ol, izopropanol, 2-propanol, alkohol izopropylowy [67-63-0], Propano-1,3-sulton [1120-71-4], Rezorcynol [108-46-3], Sewofluran, sevoflurane [28523-86-6], Spaliny emitowane z silników Diesla mierzone jako węgiel elementarny (EC), Styren [100-42-5], Terpentyna [8006-64-2], Tetrachloroeten [127-18-4], Tetrahydrofuran, THF, oksolan, tlenek butylenu [109-99-9], Tiuram – disulfid tetrametylotiuramu [137-26-8], Tlenek diazotu, podtlenek azotu [10024-97-2], Toluen [108-88-3], Trichloroeten [79-01-6], Trietyloamina [121-44-8], Trimetyloamina [75-50-3], Trimetylobenzen mieszanina izomerów (1,2,3-, 1,2,4 i 1,3,5) [526-73-8], [95-63-6],[108-67-8], [25551-13-7], Winylotoluen (mieszanina izomerów) [25013-15-4], WWA (Wielopierścieniowe Węglowodory Aromatyczne) – Antracen, Benzo(a)antracen, Chryzen, Benzo(b)fluoranten, Benzo(k)fluoranten, Benzo(a)piren, Dibenzo(a,h)antracen, Benzo(g,h,i) perylen, Indeno(1,2,3, -c, d) piren.

Jakie są kluczowe działania techniczne i organizacyjne, które pracodawca powinien podjąć w celu zmniejszenia ekspozycji pracowników na przekroczenia dopuszczalnych stężeń czynników chemicznych?